Нийтийн захиргаа-3

Áîäëîãûí ìîíîïîë÷ëîë

Åð íü áîäëîãî ãýäýã áîë ººðºº àñàð òîì öàð õ¿ðýýã õàìàð÷ áàéäàã õ¿íèé àìüäàðëûí íèéãýìä çàéëøã¿é áàéõ øààðäëàãàòàé, õàìãèéí ÷óõàë áàéð ñóóðèéã ýçëýõ ¸ñòîé ç¿éë ãýæ áè õóâüäàà ä¿ãíýæ áàéíà. Òèéìýýñ áîäëîãûí ¿íäñýí ìºí ÷àíðûã ãàðãàæ èðýõã¿éãýýð áîäëîãûí ìîíîïîë÷ëîëûí òóõàé ÿðèõ íü ºðººñãºë òºäèéã¿é ó÷èð óòãàã¿é ìýò…

Òýãâýë “áîäëîãî” ãýæ ÿã þó áîëîõ òàëààð îëîí ýðäýìòýä ººð ººðñäèéí áàéð ñóóðèíààñ ¿çýí òîäîðõîéëñîí áàéäãèéí çàðèìààñ íü èø òàòâààñ:

- Áîäëîãî áîë øèéäâýð,

- Áîäëîãî áîë ¿éëäëèéí õºòº÷, ¿éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãºº,

- Áîäëîãî áîë õèéõýýð ýñâýë, ýñ õèéõýýð ñîíãîñîí ç¿éë ãýõ ìýòýýð òîâ÷õîí áàéäëààð îéëãîæ áîëîõ þì.

Ýíý á¿ãäýýñ õàðàõ þì áîë áîäëîãûã õ¿ì¿¿ñ õèéäýã áîëîõ íü òîäîðõîé áàéíà. ªºðººð õýëáýë ýíý á¿ãäýä ä¿í øèíæèëãýý õèéæ, ýðãýö¿¿ëýí áîäñîíû ýöýñò áè ººðèéíõººðºº òîäîðõîéëîí èëýðõèéëáýë: “áîäëîãî íü õ¿ì¿¿ñèéí óõàìñàðòàé ¿éë àæèëëàãààíû ýöñèéí ¿ð ä¿í” ÷ ãýæ õýëæ áîëîõ þì.

Ç¿éðë¿¿ëýí õýëâýë Ìîíãîëûí ç¿éð öýöýí ¿ãýíä “Õ¿íèéã ¿ãýýðýý àëæ ÷ áîëíî, àìèëóóëæ ÷ áîëíî” ãýäýã øèã áîäëîãî ÿìàð áàéãààãààñ àëèâàà óëñ îðîí, íèéãìèéí õóâü çàÿà øèéäýãäýõ áîëíî. Òèéìýýñ èéì ÷óõàë øèéäâýðèéã ç¿ãýýð íýã á¿ëýã, õýñýã õ¿ì¿¿ñ ÿìàð íýãýí ñóäàëãàà, ñàíàë àñóóëãà äýýð òóëãóóðëàõã¿éãýý𠺺ðñäèéí äóð çîðãîîðîî øèéäýæ óëñ ¿íäýñòýí õèéãýýä õ¿ì¿¿ñèéí àæ àìüäàðëààð òîãëîæ áàéãàà íü äààí÷ õàðàìñàëòàé. ¯¿íèéã ë áîäëîãûí ìîíîäîë÷ëîë ãýõã¿é þì áîë ººð þóã òýãýæ îéëãîõ âý? Ýíý áîë öýâýð á¿ëãèéí õÿçãààðëàãäìàë ñýòãýõ¿éã áèé áîëãîæ áàéãàà õýðýã ãýëòýé. ¯¿ãýýð áè íèéòýä õàìààðàëòàé áîäëîãî õýäõýí õ¿ì¿¿ñèéí ýðõ àøèãò òóëãóóðëàí ãàð÷ áàéíà ãýäãèéã èëýðõèéëýõèéã õ¿ññýí þì. Øèíæëýõ óõààíû õýëýýð íü îíøèëáîë: á¿ëãèéí õÿçãààðëàãäìàë ñýòãýõ¿é áóþó “Group thinking syndrom” ãýæ íýðëýæ áîëíî. Æèøýýëáýë: ÓÈÕ-ûí 76 ãèø¿¿äèéí 3-íû 2 íü èðñýí òîõèîëäîëä õóðàëäààí ÿâàãäàíà. Ýíý íü äîð õàÿæ 46 õ¿í áàéíà ãýñýí ¿ã. Òýãâýë ýíäýýñ äàõèàä 3-íû 2 õ¿íèé ñàíëààð àñóóäàë øèéäýãäýíý ãýæ ¿çâýë åð人 ë 30-äõàí õ¿íèé ñàíëààð ÌÓ-í õóâü çàÿà øèéäýãäýæ áàéíà. ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í ãýäýã áîë Àðä÷èëñàí çàñàãëàëòàé ìàíàé óëñ îðíû õóâüä àðä ò¿ìíèé ýë÷ õýìýýí íýðëýãäýæ, õ¿ì¿¿ñ áèä ò¿¿íä èòãýë õ¿ëýýëãýí ñîíãîäîã òóë ººðèéí ýðõ àøãèéã áóñ, õàðèí àðä ò¿ìíèé õ¿ñëèéã õàðãàëçàí ¿çýæ øèéäâýð ãàðãàõ ¸ñòîé. Óëñ òºðèéí õ¿ðýýíä õàðààä áàéõàä óëñ òºð÷äèéí õóâüä áîëîõã¿é áàéãàà ç¿éë áîë íàì þó õ¿ñ÷ áàéíà ãýäãèéã 1-ðò òàâèàä áàéãàà íü õýí õ¿íä àæèãëàãäàæ áàéíà. Õýðâýý ýíý ìýòýýðýý áîäëîãûí ìîíîïîë÷ëîë ãàçàð àâñààð áàéâàë õàìãèéí ýíãèéíýýýð: íààíàäàæ íèéãìèéí ýìõ çàìáàðààã¿é áàéäàë ãàçàð àâ÷, öààíàäàæ ¯íäýñíèé àþóëã¿é áàéäàëä íºëººëºõ õ¿ðòëýý õîðõîéä èä¿¿ëíý ë ãýñýí ¿ã.

Òèéìýýñ èéì ¿ð äàãàâàðò õ¿ðýõýýñ íü ºìíº áèä ¿¿íýýñ ãàðàõ õàìãèéí îíîâ÷òîé çºâ ãàðöûã ñîíãîõ õýðýãòýé áîëîõ íü ýý. ¯¿íèé òóëä áèä äàõèàä ë ñóäàëãàà øèíæèëãýýí äýýð ¿íäýñëýñýí áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ øààðäëàãàòàé áîëæ áàéíà. Òóõàéëáàë:

- Áîäëîãûí áîñîî òîãòîëöîîã ýâäýõ,

- Àðä èðãýäèéí îðîëöîîã õàíãàõ,

-Îð÷íû ººð÷ëºëòèéã òóñãàõ,

- Ñóóðü øèíý÷ëýë õèéõ ãýõ ìýòèéí îëîí àðãóóäûã àøèãëàæ áîëîõ þì.

̺í ò¿¿í÷ëýí áóñàä õºãæèíã¿é óëñ îðíóóäûí æèøýýíýýñ ÷ ñóðàëöàí, àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ õýðýãòýé ãýæ áè õóâüäàà ¿çýæ áàéíà. Æèøýý íü: ÀÍÓ, ªìíºä Ñîëîíãîñ, Àíãëè çýðýã óëñóóäàä òºðèéí áîäëîãî íü íýýëòòýéãýýð ÿâàãäàæ, õ¿ññýí õ¿í îðîëöîæ ñàíàë áîäëîî èëýðõèéëýõ ýðõ ÷ºëººòýé òàâèãäñàí áàéíà. Òýãâýë ÿàãààä ìàíàé óëñàä àäèëõàí õýðýãæèæ áîëîõã¿é ãýæ? Áèä àäèëõàí Àðä÷èëñàí ¿çýëòýé îðîí áèø ãýæ ¿¿! Òýãòýë ìàíàé îðîíä áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ, øèéäâýð ãàðãàõ ¿éë ÿâöàä èðãýä îðîëöîõ íü òýäíèé óëñ òºðèéí ýðõýýð òîäîðõîéëîãäîæ áàéíà. “Òºðèéí áîäëîãî íü íèéò èðãýäèéí íýðèéí ºìíººñ ãàð÷, òýäíèé ñàéí ñàéõíû òºëºº ãýñýí çîðèëãî àãóóëàõ ¸ñòîé àãààä õýí íýãíèé ýðõ àøãèéã õºíäºæ áàéãàà, ýñâýë øóóä íºëººëæ áàéãàà øèéäâýðèéã òºð ãàðãàõäàà òýäíèé ñàíàà áîäëûã àñóóõã¿é áàéãàà íü ýíý çîðèëãûã óìàðòàæ, ò¿¿ãýð ¿ë áàðàì õ¿í ãýäýã òàëààñ íü õ¿íäýòãýæ ¿çýõã¿é áàéíà ãýæ ¿çäýã.”*

Ýöýñò íü ýðãýí ñàíóóëàõàä: Áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ, øèéäâýð ãàðãàõ ¿éë ÿâö áîë ºðãºí õ¿ðýýòýé àñóóäàë ãýäãèéã äàõèí íîòëîõûã õ¿ñ÷ áàéíà. Øèéäâýð ãàðãàõ ò¿âøèí, àñóóäëûí ìºí ÷àíàð, îíöëîãîîñ õàìààðàí ïðîöåäóð íü ÿíç á¿ð áàéíà. Ãýõäýý òºðèéí óäèðäëàãûí á¿õèé ë ò¿âøèíä, ¿íäýñíèé áîëîí îðîí íóòãèéí ò¿âøèíä áîäëîãî áîëîâñðóóëæ øèéäâýð ãàðãàõ ãîë òîãòîëöîî áîëîõ ïàðëàìåíò, çàñãèéí ãàçàð, îðîí íóòãèéí ººðèéí óäèðäëàãàä èðãýä, ñîíèðõîã÷ òàëóóäûí îðîëöîîã çîõèöóóëàõ íèéòëýã õýì õýìæýý, åðºíõèé õ¿ðýý òîäîðõîéëîãäñîí áàéõ ¸ñòîé áºãººä ýíý õ¿ðýýíä áàéãóóëëàãûí îíöëîã, øèéäâýð ãàðãàõ ò¿âøèíãýýñ õàìààðñàí òóñãàé àðãà ìåõàíèçìóóä õýðýãæèõ íü ¿ð ä¿íòýé.**

Àøèãëàñàí ìàòåðèàë:

-2007 îíä Íýýëòòýé íèéãýì ôîðóìààñ ãàðãàñàí “Áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ, øèéäâýð ãàðãàõ ¿éë ÿâö äàõü ÒÁÁ-ûí îðîëöîî”

- 1995 îíä ÓÒÁÀ-èéí Ä. Áàÿðõ¿¿ àâòîðòàé “Äýëõèéí áîäëîãî áà îëîí óëñûí õàðèëöàà”